መስተዋድዳን ቀለማት

በንግግርም ሆነ በጽሑፍ ጊዜ ከስም እና ከግስ በተጨማሪ ከስም ላይ ወይም ከግስ ላይ እየወደቁ የንግግሩን/የጽሑፉን ሐሣብ የተሟላ እንዲሆን የሚያደርጉ ቀለማት አሉ፡፡ እነዚህም በግእዝ ቋንቋ  ሰዋስው አገባብ ይባላሉ፡፡አገባባት በሶስት የሚከፈሉ ሲሆን ዐቢይ አገባብ፣ ንዑስ አገባብ፣ ደቂቅ አገባብ ይባላሉ፡፡ በግእዝ ሰዋስው ደቂቅ አገባብ የተባሉት በአማርኛ መስተዋድዳን የሚባሉት ናቸው፡፡ ለምሳሌ ያህል ከሶስቱም አገባባት የተውጣጡ ቃላት ከዚህ በታች ተዘርዝረዋል፡፡

  አገባብ                     የአማርኛ ፍቺ                             አገባብ                     የአማርኛ ፍቺ

ዲበ፣ላዕለ፣መልዕልተ    በ _ ላይ                                    ዝንቱ/ዝ                      ይህ    

ታሕተ፣መትሕተ         በ _ ታች                                    ዛቲ                            ይህች                       

ማዕከለ                   መካከል/በ _ መካከል                      እሉ                           እኝህ

ውስተ                    ውስጥ/በ _ ውስጥ                          እላ                            እኝህ

ቅድመ                    በፊት/በ _ ፊት                              ዘ፣እለ፣እንተ                 የ

ድኅረ                     በኋላ/በ _ ኋላ                               በይነ፣በእንተ፣እንበይነ     ስለ

እስከ(እስከነ)           እስከ                                           በይነዝንቱ፣በእንተዝንቱ   ስለዚህ

ኀበ                       ወደ/ዘንድ                                     እምድኅረዝንቱ              ከዚህ በኋላ

መንገለ                   ወደ                                            እስመ / አምጣነ / አኮኑ    ና

አምሳለ                   እንደ                                          መጠነ                          ያህል

ከመ                      እንደ                                           ዳዕሙ / ባህቱ                ነገር   ግን

ምስለ                     ጋር                                            አላ                              እንጅ

እንበለ                    ያለ፣በቀር                                     ወሚመ/አው                 ወይም

እም/እምነ                ከ                                              ናሁ                            እነሆ

እመ                      ቢ፣ባ፣ብ፣ሊ፣ከ ፣ኪ                          እፎ                            ንዴት

እንዘ                     እየ፣ሲ፣ሳ፣ስ                                    ጌሠም                        ነገ

ሶበ/አመ                 በ _ ጊዜ                                        ዮም/ይዕዜ                  ዛሬ

 ጊዜ                     በጊዜ/በ _ ጊዜ                                 ትማልም                    ትላንት

 ምሳሌ ፦ በሚከተሉት  ዐ/ነገሮች ውስጥ መስተዋድዳን ቀለማቱን  አስተውሉ

           ሀ , አመ ተሰቅለ ክርስቶስ መልዕልተ መስቀል ፀሐይ ጸልመ፡፡

           ለ , ናሁ ተወልደ ዮም ቤዛ ኵሉ ዓለም በከመተነበየ ኢሳይያስ ነቢይ።

           ሐ , ነግሠ ሞት እምነ አዳም እስከ ሙሴ

           መ , አመ ይመጽዕ ወልድኪ ምስለ አእላፍ መላእክቲሁ።

           ሠ , ሰአሊ ለነ ማርያም በቅድሜሁ።

           ረ , ተዐውቀ ዝንቱ ብእሲ በኀበ ሊቃውንትአምጣነ ምሁር ውእቱ።

የመስተዋድዳን ዝርዝር በመራሕያን                        

መስተዋድዳን ቀለማት የሚዘረዘሩ እና የማይዘረዘሩ አሉ።ከማይዘረዘሩት ለምሳሌ እም፣እስከ

የሚዘረዘሩት መስተዋድዳን ግን በአሥሩ መራሕያን በአገናዛቢ ቅጽል አማካኝነት ይዘረዘራሉ።(ስለ አገናዛቢ ቅጽል የስም ዝርዝር በመራሕያን የሚለውን ክፍል አስታውሱ።) በሚዘረዘሩበት ጊዜም አብዛኛዎቹ መድረሻቸውን ወደ ኀምስ ይለውጣሉ።

ምሳሌ ፦ 1, መንገለ

                መንገሌሁ =ወደ እርሱ                    መንገሌከ  =ወደ አንተ                           መንገሌየ =ወደ እኔ

                መንገሌሆሙ=ወደ እነርሱ                መንገሌክሙ =ወደ እናንተ                       መንገሌነ = ወደ እኛ

               መንገሌሃ=ወደ እሷ                        መንገሌኪ =ወደ አንቺ

               መንገሌሆን=ወደ እነርሱ                   መንገሌክን =ወደ እናንተ

     2, ቅድመ

             ቅድሜሁ =በፊቱ                          ቅድሜከ =በፊትህ                                ቅድሜየ = በፊቴ

             ቅድሜሆሙ =በፊታቸው                 ቅድሜክሙ =በፊታችሁ                          ቅድሜነ =በፊታችን

             ቅድሜሃ     =በፊቷ                       ቅድሜኪ  =በፊትሽ

             ቅድሜሆን   =በፊታቸው                 ቅድሜክን=በፊታችሁ

ከኀምስ ውጭም መድረሻቸውን ወደ ራብዕ እና ሳልስ በመቀየርየሚዘረዘሩ አሉ።

ምሳሌ ፦ 1, ከመ

             ከማሁ  =  እንደ እርሱ                        ከማከ  =  እንደ አንተ                           ከማየ  =  እንደ እኔ

            ከማሆሙ  =  እንደ እነርሱ                    ከማክሙ  =  እንደ እናንተ                       ከማነ   =  እንደ እኛ

            ከማሃ  =  እንደ እርሷ                          ከማኪ  =  እንደ አንቺ

            ከማሆ  =  እንደ እነርሱ                        ከማክን  =  እንደ እናንተ

2, ውስተ

ውስቴቱ = በውስጡ                         ውስቴትከ  = በውስህ                     ውስቴትየ  = በውስጤ

 ውስቴቶሙ = በውስጣቸው                ውስቴትክሙ = በውስጣችሁ              ውስቴትነ = በውስጣችን

ውስቴታ = በውስጧ                             ውስቴትኪ = በውስጥሽ

ውስቴቶን = በውስጣቸው                      ውስቴትክን = በውስጣችሁ